Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Nó, tóż mómy już, pizło nóm już côłke szejśćdziesiónt lôt, kiej we Chorzowie bół nôjsrogszô grubskô tragedyjô. Myśla sam ło tyj grubskij tragedyji, ło kieryj bez piyńćdziesiónt lôt bóło niy ino we Chorzowie, ale i we côłkij Polsce blank cicho. Niy lza bóło ło tym gôdać, łozprawiać, pisać, bo to niy sztimowało do naszyj „socjalistycznej Polski”. Idzie mi ło ta dupnô katastrofa na chorzowskij grubie, na naszyj „Barbarze-Wyzwolenie”. Przidarziło sie to we marcu 1954 r.
Moge mi ftosik, łoszkliwiec jakisik abo Gorol przeciepnóńć, iże już ło tym kiejsik gôdôł we radijoku. Ja! Gôdôłech ale sztyjc i jednym ciyngiym żyjóm jesce (chocia jich już corôzki mynij) ludzie, kierzi to pamiyntajóm, ludzie kierych starziki, łojce, ujki i fto tam jesce we tyj tragedyji skipnyli, kierzi tam na dole zgorali. Dwadziestego piyrszego marca (a bóła to niydziela i napoczniyńcie wiesny) kole godziny siódmyj na odwieczerz hajcło sie na łoddziele piyrszym pokładu 501. Poduk „peerelowskich” sztandardów wszyjske informacyje ło tyj tragedyji byli wtynczôs pierónym i akuratnie zakminióne. Niy lza bóło gôdać prôwdy ło tym, co sie tam pod tóm naszóm chorzowskóm ziymióm stanóło. Móżebnóm prziczynóm tego srogigo brandu bóło zaprószyni łognia łod takij berkmóńskij karbidki, co sprawióło, iże zapolół sie góminianny band, kierym transzportowali fedrónek. Łogiyń wybuchnół bezmać poblisku szachty – świyży luft, ftory napływôł z wiyrchu, zmôcniôł tyn łogiyń. Na dole robióło wtynczôs bez śtyrysta chopa. Retli kajsik wele trzista chopa. Zastympóma grubskich reterów reskiyrówali: Yjduś Liszczyk, Karlik Pawlica, Jorguś Rzok, Boguś Bartosz, Lyjo Hatała, Erich Książek, Edulik Malcherczyk i Wilym Żywczok.
Bez piyrsze śtyry dni akcyji retery wycióngli na wiyrch bez 50 chopa. Łostatnie zezwłóki, łostatnie łofiary łoszkliwego brandu znôdli po trzinôstuch dnioszkach.
Trza sam dopedzieć, co retery przi napoczniyńciy niy mieli żôdnych kartów i planów gruby. Brand zaszperowôł berkmónóm dróga uciyczki. Inksze mógliby bezpiycznie śmietnóńć, kiejby jim na czas pedzieli, co sie dziyje. Łogiyń przeca łozprzestrzyniôł sie festelnie gibko. Berkmóny ginyli łod srogij tymperatury i dusiyli sie skuli braku tlynu. Niyftorzi próbowali sie skukać, niy mieli ci łóni ale jednakowóż żôdnyj szanzy we atmósfyrze niyprzidajnyj do łoddychaniô, tym barzij, iże popśnióła sie ku tymu wyntylacjô. Skuli paniki, bóło ci jesce wiyncyj łofiarów. 50-ciuch chopa mógło by sie retnóńć, kiejby poszli we kierónku, kaj zadymiynie bóło wtynczôs maluśke. Wybrali jednakowóż dróga zadymiónym ferszlagym, szpóngym we kiyrónku łoddalónyj ło óngyfer 1,5 kilomyjtra szachty „Maryna”. Skapnyli, zgorali 2-3 minutki niyskorzij po przyjńściu ledwa 150-200 myjtrów. Côłkô akcjô łodgazówaniô gruby zetwała bez trzidziyści piyńć dni, likwidacjô łognia tam kaj sie łón napocznół jesce kolyjne dwadziyścia dni a łochłódzyni pola łogniowygo zajyno bez dwa miesiónce.
Wieluch tam zginóło? Tego już cheba żôdyn tak do łostatka sie niy dorachuje. Jakech skorzij pedziôł retli iber trzista hajerów, ale dziepiyro terôzki móndroki (jedyn śnich to nasz Chorzowiok Ryszard Kurek) dorachowali sie, co po chnet siedmiu tydniach retóngu, „akcji pożarowej” bóło umrzitych łoziymdziesiónt jedyn berkmónow. Zarôzki po wszyjskim gomułkowe cajtóngi podôwali, iże zginóło ino śtyrdziyści piyńć chopa. Niyskorzij, mocka niyskorzij prziznali, co umrzików mógło być łoziymdziesiónt, a bali i dziewiyńćdziesiónt śtyry. Terôzki naukowce miynióm, co jich bóło 103 ale to tak by tak moge niy być wszyjsko, kiej umrzity niy miôł familiji, to jego śmiyrć tuszowali. Wzocne pokôzali sie papióry chorzowskigo Urzyndu Stanu Cywilnego (tam byli tółtynszajny). Pokôzało sie, iże miyndzy 25 marca a 9 kwiytnia 1954 roka łodnotówali 80 tółtynszajnów ludzi, ftore byli łofiarami tyj tragedyji. We siedymdziesiyńciuch cufalach skipniyńcie zgłôszôł Okręgowy Urząd Górniczy we Chorzowie. Fto jesce pamiyntô, iże łod 1952 roka we Chorzowie byli dwa Okręgowe Urzędy Górnicze (dlô Chorzowa i dlô Rudy Ślonskij)? Juzaś we dziesiyńciuch cufalach tółtynszajny zgłôszôł Ośrodek Pracy Więźniów (znaczy sie hereszt) we Logewnikach. Bo bakali ci tyż tam na dole heresztanty, wojôki i junaki Służby Polsce. Bół jesce jedyn wtynczôs cufal. To, iże bół tam na dole (ale i pojstrzód reterów na wiyrchu) srogi chaós, to jedne, ale łodwyrtka cugu luftu na dole łozfaklowała festelne zafajfcynie côłkij gruby. Pojstrzód łofiarów smóndu byli berkmóny, kierzi fedrowali bali i we łodlygłych łod zdrzódła łognia ryjónach gruby skuli tego, co jim na czôs niy dali skôzać, cóż tyż to sie dziyje. Zatruli sie tym łoszkliwym tlynkym wónglô (CO), ftory niy dowô blank żôdnyj nôdziyji na retóng. Jesce ku tymu bakali na dole ludzie niy przeszkolóne, bo brali na dół tak jak leci, ludzi bez szkoły, heresztantów, wojôków, junaków ze SP, a króm tego niy mieli ci łóne wszyjske za tela strzodków łochróny dróg łoddychowych i nôczyni, anlagów telefónicznych.
Juzaś do łobadowaniô tyj côłkij tragedyji wziyna sie „bezpieka”, ftorô kôżdy taki fal miała za sabotaż i dywersjô. Ubeki udôwali reterów, notiyrówali sprzyntnie wszelijake łozprôwki i opinie ło łogniu. Robiyli przesuchowania, wypytki kiej jesce tam na dole gorało. Łopytowali kieladziesiónt grubiorzy... niyftorych pôra razy. Podejzdrzynia ciepli na Emanuela Drużby – tamesznego gównego mechanikera, ftorego trzimali we hereszcie aże do listopada.
Te, co naszego Radia Piekary sztyjc suchajóm miarkujóm, iżech już dwa-trzi razy ło tym gôdôł, bez moje dwanôście lôt we tym radijoku, ale to ino skuli tego, iże jô móm ciyngiym przed łocami widok jak u mie we zegródkach na Krojcce i ze „Maryny” wycióngali we papiyrzannych miechach zezwłóki... niyskorzj byli pogrzyby ale festelnie potajlowane, coby niy bóło jich w kupie, i niy byli przi tymu jakiesik manifestacyje. A we mojij klasie, we mojij „Siedymnôstce” bóło jesce ze śtyruch kamratów, kierych łojce tam na tyj „Barbórce” zgorali.
Eźli to bóła nôjsrogszô grubskô tragedyjô na Ślónsku? Pewnikiym niy! Nôjsrogszôm do terôzka katastrofóm, ło kieryj sie kiejsik mocka gôdało, bóła ta ze 1896 r. Przitrefiyło sie to na grubie „Kleofas”, kierô to gruba po czyńściówym zasztrabiowaniu, napoczła fedrónek we rómach spółki Gische. Spółka Gische łodkupióła jóm do kupy ze dziydzinóm Zalenze (Załęże) łod Joanny Schaffgotsch (erbnerki jedzinyj srogij fortóny na Górnym Ślónsku ło kieryj sie gôdało „polskô” – Karola Goduli, ftory swoja fortóna zapisôł szyjściolytnij Joasi Gryzik (abo Gryczik). Ło tyj tragedyji pisôł we swojij ksiónżce „Wczoraj-dziś-jutro kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana” Robert W. Borowy:
„Otóż w marcu 1896 roku ginie w tej kopalni stu czterech górników. Wzniecił ten pożar jeden z nich nieostrożnie przelewając do swojej lampki kradzioną naftę. Z innej kopalni Giesche’go wysłano na ratunek około trzystu ludzi i dwadzieścia osób dozoru, którzy jednak niewiele mogli pomóc. Na placach pod cechowniami i kuźnią „Kleofasa” stało sto wozów z trumnami, czterech księży idzie wzdłuż nich z modlitwą. Czterdzieści dwa wozy ruszaja na cmentarz w Domb (Dębie), czterdzieści do Bogutschutz (Bogucic), trzynaście do Könihshütte (Królewskiej Huty – Chorzowa), pięć do Katowic, do parafii Mariackiej. Tysiące ludzi, orkiestry górnicze, chóry rozdzielają się na cztery pochody.”
Kiejchmy sóm przi grubskich tragedyjach to werci sie jesce spómnieć ło pôruch inkszych. Pewnikiym niy ło wszyjskich (boch przeca nia ma żôdyn historiker), ale ło tych we ftorych bóło mocka zakatrupiónych.
Bez rok niyskorzij po tyj katastrófie we Chorzowie bół srogi łogyń (tyż łod karbidówki) na grubie „Sośnica” we Glywicach kaj trza bóło pochować aże śtyrdziestuch dwiuch berkmónów.
Dwa lata po piyrszyj chorzowskij tragedyji (we 1956r) juzaś srogi łogyń, srogi brand na drugij chorzowskij grubie „Chorzów”; łobrócynie sie cugu luftu sprôwióło sroge zadymiynie, festelny smónd – trzidziyści chopa weg!
We 1958r na grubie „Makoszowy” we Zôbrzu tyż srogi łogyń łod szwajsowaniô – na wiyrch wysmycyli aże siedymdziesiónt dwiuch umrzitych grubiorzy.
1974r – gruba „Silesia” we Czechowicach-Dziydzicach, wypraskniyńcie metanu – 34 niyboszczyków;
1979r – gruba „Silesia”, łogyń na fyrderbandzie – 21 umrzitych;
1979r – gruba „Dymitrow” we Bytóniu – wybuch wónglowego pulwru –10 chopa we trułach;
1982r – juzaś „Dymitrow” – festelny wybuch gazów łobjimajóncy ku tymu baza reterów – 18 chopa niy żyje;
2002r – gruba „Jas-Mos” we Jastrzymbiu-Zdroju” wybuch wóngla – 10 chopa;
2006r – gruba „Halymba” we Rudzie Ślónskij – wybuch metanu i wónglowygo kurzu – 23 niyboszczyków.
Ludzie, styknie! A te angyjbery we Warszawie, ftore sie majóm za co, bydóm fandzolić ino ło zawiyraniu grubów, ło jakimsi dopłôcaniu, ło roztomajtych inkszych gupotach i... coby jich juzaś na bezrok wywelowali, coby niy trza jich bóło łodchlastnóńć ło grotka. Eee, tam... stary dziamdziała.
A u nôs we „Barbórce” jak kôżdyrok bydzie juzaś mszô ze srogóm asistóm za tych wszyjskich chopów, karlusów, fyrnioków, kierzy wtynczôs na tyj grubie zgorali, i kierach we drzewniannych paketlikach na wierch wysmycyli.

_________________
Ojgyn z Pnioków